Racisme in de geneeskunde?

Door Susanne de Man

“Ik wil niet geholpen worden door die … [racistische uitlating]”! In mijn werkleven in het verpleeghuis heb ik meerdere malen dergelijke uitdrukkingen gehoord van ouderen, danwel met of zonder cognitieve beperking. Iedereen zal het met mij eens zijn dat zoiets zeer ongepast is. Elke keer probeerde ik een oplossing te vinden om een nieuw incident te voorkomen en op die manier racisme op de werkvloer te stoppen.

Racisme is momenteel een hot topic. Opgegroeid in een witte bubbel heb ik zelf nooit racisme ervaren. Voor mij was het iets van vroeger en voor neonazi’s. Tot een jaar of vijf geleden was ik nog pro zwarte Piet, want Sinterklaas was als kind mijn favoriete feest. In de jaren daarna ben ik echter gaan luisteren en zijn mijn ideeën fors veranderd. Waar ik vroeger dacht dat racisme niet meer bestond, ben ik inmiddels een uitgesproken antiracist geworden.

Waar het overgrote deel van de mensen aangeeft niet racistisch te zijn, denk ik dat het onmogelijk is om op te groeien zonder racistische ideeën op te doen. Onbewust krijgen we ons gehele leven ideeën mee die onze opvattingen kleuren over onze medemens op basis van hun etniciteit en kleur, maar ook leeftijd, lichaamsvorm, geloofsovertuiging, sekse of seksuele voorkeur. Bewust wordt ons geleerd dat racisme niet goed is, dat iedereen gelijk is en dat iemand met racistische gedachten een slecht mens is. U kunt zich misschien voorstellen wat een kras er komt in ons zelfbeeld als we de conclusie moeten trekken dat we vooroordelen hebben over onze medemens op basis van etniciteit of kleur. Veel veiliger is het om jegens onszelf vol te blijven houden écht geen racistische opvattingen te hebben. Het is mijn inziens echter geen schande om toe te geven dat de overtuigingen die je onbewust hebt meegekregen en aangeleerd, misschien toch niet de beste overtuigingen blijken zijn.

“Wat heeft dit met geneeskunde te maken?” zult u misschien denken. Artsen en zorgverleners zien hun patiënt als individu, behandelen iedereen gelijk en handelen vanuit de intentie om goed te doen. Het idee dat een arts zijn patiënt anders zou behandelen op basis van etniciteit, kleur, lichaamsvorm, geloofsovertuiging, sekse of seksuele voorkeur is absurd. Uit onderzoek  in 2012 (nog maar acht jaar geleden) van Tineke Abma en Hannah Leyerzapf van het (destijds) VUmc bleek dat twintig tot dertig procent van de geneeskundestudenten een migratieachtergrond had. Onder de medisch specialisten in het VUmc had destijds echter maar twee tot vier procent een migratieachtergrond! Toeval? Ik denk het niet. Deze cijfers worden niet bepaald door een paar uitgesproken racistische “slechte” mensen in de geneeskunde. Dit is een resultaat van onbewuste vooroordelen en onbewust handelen door (in de basis goede) mensen. Nu kunt u zich afvragen ‘Maar ik zit helemaal niet in de sollicitatiecommissie, dus wat heeft dit met mij te maken?’. Waarop ik mij afvraag: Als onze directe collega’s met wie we een band voelen op basis van ons gedeelde beroep hier al zo’n nadeel van ondervinden, wat zou dit dan eventueel voor onze patiënten kunnen betekenen? Is het mogelijk dat u en ik onze patiënten van een andere etniciteit en kleur anders benaderen en behandelen omdat we ze onbewust bijvoorbeeld minder intelligent, sociaal of capabel inschatten? Zolang we niet bereid zijn om deze eventuele bias proberen te zien en te erkennen, hoe kunnen we dan hardop zeggen dat racisme niets te maken heeft met ons vak als arts of zorgverlener?

De uitgesproken racist, zoals enkele ouderen die ik heb meegemaakt, zijn makkelijk te herkennen. Onze eigen onbewuste vooroordelen en de consequenties daarvan zijn juist zeer moeilijk te herkennen. Ik ben mij inmiddels gaan realiseren dat het ‘stoppen van racisme op de werkvloer’ niet enkel bereikt wordt door de uitgesproken racistische uitlating te voorkomen.

Ook ik betrap mijzelf nog op racistische of bevooroordeelde gedachten. Waarschijnlijk houd ik die de rest van mijn leven. Dat probeer ik te accepteren. Het gaat erom dat ik me er bewust van ben, het ombuig naar een andere gedachte en mijn handelen er niet door laat beïnvloeden. Ook, en misschien wel juíst, in mijn werk als arts.